قالب داستان در پنج سال گذشته فروش خوبی در میان کتاب‌های منتشر شده در جهان داشته است. موفقیت این ژانر در اعتمادسازی مخاطبان را می‌توان در عوامل مختلفی جست‌وجو کرد. پژوهشگران به رشد و توسعه کتاب‌های الکترونیک از جمله دلایل موثر بر این امر اشاره می کنند. با افزایش محبوبیت پلتفرم‌های دیجیتال، کتاب‌های داستان الکترونیکی به طور قابل توجهی گسترش یافته‌اند. رشد این بسترها سبب شد تا مخاطبانی که عموماً در سایه بوده و کمتر دست به کتاب می‌شده‌اند نیز به خوانندگان پروپا قرص تبدیل شوند. به طور کلی باید گفت میزان استفاده آنها از کتاب‌های صوتی در پنج سال گذشته روند رو به رشد قابل تأملی داشته است.

از دیگر عواملی که در این زمینه می‌توان یاد کرد، شیوع بیماری کرونا و خانه‌نشینی و قرنطینه بسیاری از مردم جهان بود. تعداد قابل توجهی از مردم در این ایام به مطالعه کتاب روی آوردند که قالب داستان، عموماً انتخاب اول مخاطبان در سراسر جهان بوده است. از سوی دیگر، کارشناسان بر این باورند که ظهور و محبوبیت بیشتر ژانرهای مختلف داستان‌نویسی، مانند فانتزی و رمان‌های معما، نیز بر فروش این دسته از کتاب‌ها تأثیر گذاشته است.

گزارش مشترک از GfK Entertainment و Nielsen BookData برای دوره ژانویه تا اوت نشان می‌دهد که قالب داستان در سال ۲۰۲۴ نیز از محبوبیت بالایی برخوردار بوده و میزان فروش آن در قیاس با دیگر قالب‌ها، روند رو به رشدی را تجربه کرده است. بیشترین تعداد عناوین کتابهای منتشرشده در تابستان امسال کشورمان نیز متعلق به رده ادبیات با ۴ هزار و ۵۶۲ عنوان است و پس از آن کودک و نوجوان با ۴ هزار و ۷۰ عنوان، کمک‌درسی با ۲۹ هزار و ۸ عنوان و تاریخ و علوم عملی با ۲ هزار و ۷۷۲ عنوان در رده‌های بعدی قرار دارند.

در این زمینه با امیر الهامی، کارشناس ادبیات و استاد دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

سینماهای خودساخته

امیر الهامی، کارشناس ادبیات در پاسخ به این سوال که چرا فروش کتاب‌های داستانی در سطح جهانی بیشتر شده است به خبرنگار تحریریه جوان قدس گفت: یکی از دلایل فروش بیشتر کتاب‌های داستانی در سطح جهانی می تواند ورود کتاب‌ها به صورت نسخه الکترونیکی در بازار باشد. اما مهمترین دلیلی که داستان‌ و رمان با اقبال مردم مواجه شده این است که بیشتر مردم برای پر کردن اوقات فراغت خود از شبکه‌های اجتماعی استفاده ‌می‌کنند و در دو دهه گذشته وقت و انرژی زیادی را از مردم گرفت و عملا نوعی آزردگی ذهنی از مطالب موجود در این شبکه‌ها به وجود آمد، این‌ موارد سبب شده است تا مردم دورباره به داستان و رمان رجوع کنند.

وی در ادامه افزود: بازگشت مردم به کتاب‌های داستان و رمان به معنی این است که شبکه‌های اجتماعی ارضاکننده تفکر انسانی در اوقات فراغت نبوده است. با خواندن رمان و داستان فرد می‌تواند یک سینمای شخصی ساخته و تک‌تک شخصیت‌های داستان را در ذهن خود ترسیم کنند. در سال‌های اخیر ارزش علمی کتاب‌های رمان و ادبیات داستانی با ویژگی‌های خاص در جهان رشد خیلی خوبی کرده است. متاسفانه در جهان امروزی به دلیل زمان کم، حوزه داستانی به سمت کمی تغییر کرد و مردم حوصله خواندن داستان یا رمان طولانی را ندارند و دوست داشتند که همه موارد را به صورت قطره چکانی بخوانند و بدانند. اینکه در این سال‌ها مردم به خواندن داستان‌های بلند روی آورده اند جای تعجب دارد.

 این کارشناس ادبیات با بیان اینکه خواندن کتاب می‌تواند قوه تخیل انسان را تقویت کند بیان داشت: از دلایلی که مردم به کتاب خواندن روی می‌آورند این است که قوه تخیل را تقویت کنند و تعبیر ساختن سینمای شخصی مصداق عینی همین موضوع است. کسی به دنبال خواندن رمان می‌رود که قوه تخیل داشته باشد و این دو لازم و ملزوم همدیگر هستند.  

این استاد دانشگاه با بیان اینکه خواندن رمان مقدمه‌ای برای یک خواب خوب است گفت: خواب خوب و عمیق را کسانی دارند که خستگی جسمی دارند. وقتی انسان داستان را می‌خواند، چشم‌ها لغات را می‌خواند، ذهن آن‌را تصویر سازی می‌کند و اینگونه هر دو به صورت موازی خسته می‌شوند. به این ترتیب خواندن رمان تمرکز ذهنی روی یک موضوع ایجاد می‌کند ، ذهن ما خسته می‌شود و ناخواسته مقدمه ای برای یک خواب خوب می‌شود.

ادبیات حاشیه امن زندگی

الهامی در پاسخ به این سوال که کتاب خواندن بر شکل گیری شخصیت انسان موثر است یا خیر اظهار کرد: در طول تاریخ نفس ادبیات برای بشریت کارهای مهمی را انجام داده است. وقتی ما در زندگی روزمره خود خسته می‌شویم دوست داریم به دامان طبیعت بریم و دور از شلوغی زندگی شهری به آرامش برسیم. ادبیات حاشیه‌ امن را در زندگی ایجاد کرده است. وقتی متنی ادبی را می‌خوانید شما را به آرامش ذهنی می‌رساند. یکی دیگر از دلایلی که داستان‌ها و رمان‌ها دوباره مورد استقبال قرار گرفت این است که با وارد شدن به آن هیاهوی جهان اطراف خود را فراموش می‌کنید و یکی از بهترین مسکن‌های آرام بخش برای انسان‌ها است.

وی در ادامه افزود: در جهان و ادبیات مختلف با شخصیت‌های داستانی مختلف کتاب‌های زیادی وجود دارد. انسان در زندگی خود مختار است که از چه نوع شخصیتی الگو بپذیرد. انسان‌ها نه به صورت الزامی به شکل وسیع اما در حجم‌های مختلف با درصدهای مختلف از رمان و شخصیت‌های رمانی متاثر خواهد شد.

این کارشناس ادبیات در پایان در مورد سرانه مطالعه در ایران گفت: متاسفانه سرانه مطالعه در کشور پایین است و بیشتر کتاب‌های خوانده می‌شود، مربوط به کتاب‌های درسی و کنکور است. لازم است که همه دستگاه‌ها تلاش کنند و با یک برنامه منظم مردم را به مطالعه تشویق کنند، برای بهبود فرهنگ مطالعه و کتابخوانی نیازمند یک عزم ملی هستیم تا بتوانیم سرانه مطالعه را در کشور بالا ببریم.

خدابخش حکیمی - خبرنگار تحریریه جوان قدس